Zapis referatów wygłoszonych podczas międzynarodowej konferencji naukowej – Hevelius 2011 z okazji czterechsetlecia urodzin Jana Heweliusza odbywającej się w Bibliotece Gdańskiej PAN w dniach 15 – 18 września 2011 r. Na konferencji zaprezentowano 21 referatów; ich autorami byli uczeni zagraniczni (20 autorów z Belgii, Holandii, Francji, Łotwy, Niemiec, USA, Wielkiej Brytanii) i polscy (4 autorzy […]

Temat: Europa Heweliusza: astronomia, społeczeństwo i republika listów.  Jan Heweliusz, w pełni zasługujący na tytuł kolejnego „księcia astronomów”, uczynił z Gdańska ośrodek badań astronomicznych i – tak jak Tycho Brahe (1546-1601) przed nim – zbudował „naukową machinę” do zdobywania wiedzy o ciałach niebieskich. Powszechnie znany, Heweliusz obmyśliwał i konstruował swoje instrumenty; prowadził obserwacje i tworzył […]

Temat: Spór między Hooke’iem i Heweliuszem: przeobrażanie praktyki astronomicznej końca XVII stulecia.  Spór między Hooke’iem i Heweliuszem, dotyczący zalet przeziernic teleskopowych w porównaniu z przeziernicami pozbawionymi optyki przy pomiarach pozycyjnych, należał do bodaj najbardziej zajadłych dysput w nauce schyłku XVII wieku. Ten „przełom” w astronomii pozycyjnej sprawił, że w związanej z nim dyskusji wzięło udział […]

Temat: Obserwatorium Heweliusza na tle obserwatoriów Europy wczesnonowożytnej.  Podczas wystąpienia zostanie przedstawiony rozwój architektury obserwatoriów od wynalezienia teleskopu oraz ich związki z dziedzictwem kulturowym, jak również ich wkład w rozwój wiedzy astronomicznej i wpływ na kształtowanie się współczesnego światopoglądu. Jako przykłady przywołane zostaną obserwatoria sławne, takie jak w Paryżu i Greenwich, oraz mniej znane placówki […]

Temat: Instrumenty Heweliusza i ich krytyczna ocena ze strony Hooke’a.  W 1674 roku Robert Hooke wydał Animadversions on the first part of the Machina Coelestis, w której to pracy ostro skrytykował Heweliusza za niewykorzystywanie w pomiarach pozycyjnych przyrządów optycznych (tak jak czynili to z sukcesem Picard i Flamsteed). Heweliusz bowiem posługiwał się instrumentami, których konstrukcja […]

Temat: Rekonstrukcja obserwatorium Jana Heweliusza – nieco szczegółów.  Obserwatorium Heweliusza zostało niemal całkowicie zniszczone w pożarze w roku 1679. W wystąpieniu zostanie wskazana dokładna lokalizacja obserwatorium, jak również zostaną podane szczegółowe informacje o jego rozmiarach, uzyskane na podstawie analizy rycin w dziełach Heweliusza oraz rekonstrukcji fasad domów, których nie strawił ogień i które pozostawały niezidentyfikowane […]

Temat: Astronomia i kalendarze w Gdańsku w latach 1540-1700.  W 1540 roku młody nauczyciel z Gdańska wydał pierwszy kalendarz roczny (prognostyk astrologiczny), obliczony na podstawie tablic astronomicznych przygotowanych przez Mikołaja Kopernika. Nieduży traktat wydrukował Franz Rhode, w którego gdańskiej oficynie wcześniej ukazało się dzieło Jerzego Joachima Retyka Narratio prima. Gdańsk nie był wielkim ośrodkiem drukarstwa […]

Temat: Katalog gwiazd Jana Heweliusza.  Katalog Jana Heweliusza, zawierający położenia i jasności 1564 obiektów, został wydany przez Elżbietę Koopman, wdowę po nim, w 1690 roku. Wraz z R. H. van Gentem („Astronomy & Astrophysics” 516, 2010, s. A29.1-A.22) przygotowaliśmy komputerową wersję katalogu i krótko przedyskutowaliśmy jego dokładność, odnosząc go do współczesnych danych zawartych w katalogu […]

Temat: Libracja Księżyca: od pierwszych doniesień do Heweliusza.  Jan Heweliusz jako pierwszy przedstawił efekty optycznej libracji Księżyca – na trzech dużych mapach, opublikowanych w jego dziele Selenographia: sive, Lunae descriptio (1647). Bardziej szczegółowe badania tego zjawiska opisał Heweliusz w traktacie De motu Lunae libratorio (1654), wydanym w postaci listu dedykowanego włoskiemu matematykowi i filozofowi Giovanniemu […]

Temat: Heweliuszowe obserwacje plam słonecznych i ich znaczenie dla heliofizyki.  Mimo że Jan Heweliusz nie napisał ani książki, ani artykułu o plamach słonecznych, obserwował je dość często. Raporty i wnioski Heweliusza, także w postaci rycin i katalogu, są porozrzucane na kartach różnych jego dzieł. Obserwacje te przypadają na okres zwany Minimum Maunera (1645-1717) i są […]

Temat: Kreśląc linie: sztuka i nauka w Selenografii Jana Heweliusza (1647).  W swej pierwszej książce Selenographia, sive, Lunae descriptio, wydanej w 1647 roku i uważanej za pierwszy kompletny atlas Księżyca, Jan Heweliusz przywiązuje wielką wagę do swoich umiejętności budowniczego instrumentów, rysownika i rytownika, gdyż umożliwiły mu one kontrolowanie odkryć i gwarantowały jak najdokładniejsze odwzorowanie obrazów […]