Temat: Obserwatorium Heweliusza na tle obserwatoriów Europy wczesnonowożytnej.  Podczas wystąpienia zostanie przedstawiony rozwój architektury obserwatoriów od wynalezienia teleskopu oraz ich związki z dziedzictwem kulturowym, jak również ich wkład w rozwój wiedzy astronomicznej i wpływ na kształtowanie się współczesnego światopoglądu. Jako przykłady przywołane zostaną obserwatoria sławne, takie jak w Paryżu i Greenwich, oraz mniej znane placówki […]

Temat: Instrumenty Heweliusza i ich krytyczna ocena ze strony Hooke’a.  W 1674 roku Robert Hooke wydał Animadversions on the first part of the Machina Coelestis, w której to pracy ostro skrytykował Heweliusza za niewykorzystywanie w pomiarach pozycyjnych przyrządów optycznych (tak jak czynili to z sukcesem Picard i Flamsteed). Heweliusz bowiem posługiwał się instrumentami, których konstrukcja […]

Temat: Rekonstrukcja obserwatorium Jana Heweliusza – nieco szczegółów.  Obserwatorium Heweliusza zostało niemal całkowicie zniszczone w pożarze w roku 1679. W wystąpieniu zostanie wskazana dokładna lokalizacja obserwatorium, jak również zostaną podane szczegółowe informacje o jego rozmiarach, uzyskane na podstawie analizy rycin w dziełach Heweliusza oraz rekonstrukcji fasad domów, których nie strawił ogień i które pozostawały niezidentyfikowane […]

Temat: Astronomia i kalendarze w Gdańsku w latach 1540-1700.  W 1540 roku młody nauczyciel z Gdańska wydał pierwszy kalendarz roczny (prognostyk astrologiczny), obliczony na podstawie tablic astronomicznych przygotowanych przez Mikołaja Kopernika. Nieduży traktat wydrukował Franz Rhode, w którego gdańskiej oficynie wcześniej ukazało się dzieło Jerzego Joachima Retyka Narratio prima. Gdańsk nie był wielkim ośrodkiem drukarstwa […]

Temat: Katalog gwiazd Jana Heweliusza.  Katalog Jana Heweliusza, zawierający położenia i jasności 1564 obiektów, został wydany przez Elżbietę Koopman, wdowę po nim, w 1690 roku. Wraz z R. H. van Gentem („Astronomy & Astrophysics” 516, 2010, s. A29.1-A.22) przygotowaliśmy komputerową wersję katalogu i krótko przedyskutowaliśmy jego dokładność, odnosząc go do współczesnych danych zawartych w katalogu […]

Temat: Libracja Księżyca: od pierwszych doniesień do Heweliusza.  Jan Heweliusz jako pierwszy przedstawił efekty optycznej libracji Księżyca – na trzech dużych mapach, opublikowanych w jego dziele Selenographia: sive, Lunae descriptio (1647). Bardziej szczegółowe badania tego zjawiska opisał Heweliusz w traktacie De motu Lunae libratorio (1654), wydanym w postaci listu dedykowanego włoskiemu matematykowi i filozofowi Giovanniemu […]

Temat: Heweliuszowe obserwacje plam słonecznych i ich znaczenie dla heliofizyki.  Mimo że Jan Heweliusz nie napisał ani książki, ani artykułu o plamach słonecznych, obserwował je dość często. Raporty i wnioski Heweliusza, także w postaci rycin i katalogu, są porozrzucane na kartach różnych jego dzieł. Obserwacje te przypadają na okres zwany Minimum Maunera (1645-1717) i są […]

Temat: Kreśląc linie: sztuka i nauka w Selenografii Jana Heweliusza (1647).  W swej pierwszej książce Selenographia, sive, Lunae descriptio, wydanej w 1647 roku i uważanej za pierwszy kompletny atlas Księżyca, Jan Heweliusz przywiązuje wielką wagę do swoich umiejętności budowniczego instrumentów, rysownika i rytownika, gdyż umożliwiły mu one kontrolowanie odkryć i gwarantowały jak najdokładniejsze odwzorowanie obrazów […]

Temat: Księżyc w druku: ryciny i mapy w dziele Selenographia (1647) Jana Heweliusza.  Wyniki teleskopowych obserwacji Księżyca, opublikowane w 1647 roku przez Jana Heweliusza w jego dziele Selenographia, ukazały „ziemską” naturę Księżyca, z jego górami, dolinami i innymi tworami powierzchni, opisanymi przez Galileusza w książce Sidereus nuncius (1610). Heweliusz podjął się nie tylko przygotowania szczegółowych […]

Temat: Heweliusz, Kepler i komety.  Wykorzystanie na początku XVII wieku teleskopu w badaniach astronomicznych doprowadziło do odkrycia wielu nieregularności w świecie usytuowanym ponad Księżycem. Powierzchnię Księżyca pokrywały liczne góry i szczeliny, na Słońcu widoczne były plamy, a pośród gwiazd rozbłysła stella nova. Tego rodzaju obserwacje, jak również dyskusje prowadzone przez Orazzia Grassiego oraz Maria Guiducciego […]

Temat: Życie i dzieło Heweliusza jako źródła inspiracji w literaturze, filozofii i sztukach pięknych.  W XVII wieku uprawiający naukę o gwiazdach wysoko cenili Heweliusza i jego dzieła. Uczniowie zwracali się do Heweliusza o wskazówki i wyniki obserwacji jeszcze długo po rozstaniu się z nim. Poszukujący dokładności i jakości w dziełach astronomicznych (zarówno książkach, jak i […]

Temat: Jacob Ouseel (Oiselius, 1631-1686) – holenderski wszechstronny uczony, kolekcjoner książek i entuzjasta astronomii.  Polihistor Jacobus Oiselius (w j. holenderskim: Ouseel) jest raczej nieznanym holenderskim korespondentem Heweliusza. Urodzony w Gdańsku w rodzinie holenderskiej, kształcił się w tradycji filologicznej na uniwersytecie w Lejdzie. Po przepracowaniu kilku lat jako prawnik został w 1667 roku profesorem prawa na […]